<div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>Truyện Kiều truyền đến Nam Bộ, được giới nho sĩ trí thức đặc biệt yêu thích. Thế nhưng, được sở hữu một bản Truyện Kiều trong tay để ngâm nga tiêu khiển hằng ngày, dù đó là bản Phường in ở phố Hàng Gai (Hà Nội) hay bản Kinh in ở Huế, hoặc thậm chí chỉ là bản chuyển tay nhau sao chép, là niềm mong ước của không ít nho sĩ trí thức Nam Bộ nửa cuối thế kỷ 19. Nhận thấy nhu cầu sách vở để tham học ở Nam Bộ đang ngày một lên cao, trong điều kiện sách vở chữ Quốc ngữ vẫn chưa được phổ biến rộng rãi, giới nho sĩ và thương nhân người Hoa Chợ Lớn (Gia Định) vốn có con mắt nhạy bén trong lĩnh vực kinh doanh, đã nảy ra ý định đem bản Nôm Truyện Kiều sang Phật Sơn (Quảng Đông) để in ấn với số lượng lớn và giá thành rẻ, rồi gửi thuyền buôn mang về phát hành rộng rãi ở Nam Bộ.</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>Phật Sơn (còn gọi Phật Trấn, tỉnh Quảng Đông) là một trong sáu trung tâm in ấn sách vở quan trọng ở Trung Quốc thời nhà Thanh. Từ đầu thế kỷ 18 đến hết thế kỷ 19, Phật Sơn cùng với Quảng Châu là hai “kho sách” lớn của tỉnh Quảng Đông, vừa là trung tâm in ấn sách vở với kỹ thuật tiên tiến và giá thành rẻ, vừa có nhiều nhà sách đồ sộ với một thị trường buôn bán sách vở vào loại nhộn nhịp nhất thời bấy giờ. Sách vở xuất bản nơi đây không chỉ được mua bán rộng rãi khắp vùng Hoa Nam, Hồng Công, Ma Cau, mà còn theo chân giới Hoa thương truyền rộng khắp các nước Đông Á và Đông Nam Á. Hiện nay, phòng lưu trữ sách cổ Phật Sơn trực thuộc Thư viện thành phố Phật Sơn còn lưu giữ rất nhiều tư liệu quý giá cho thấy diện mạo nghề in ấn và phát hành sách hưng thịnh ở nơi đây một thời. Có 4 lý do để các thương nhân người Hoa chọn lựa in ấn ở Phật Sơn thay vì các phường in ở Hàng Gai, bao gồm:</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p><b>1.</b> Phật Sơn nổi bật như một trung tâm xuất bản sách lớn nhờ vào những ưu thế vượt trội. Các ấn phẩm tại đây không chỉ có chất lượng cao, hình thức gọn gàng và tinh xảo, mà còn được bán với giá thành phải chăng. Hơn nữa, Phật Sơn sở hữu một hệ thống thương hội sầm uất với nhiều hiệu sách, hiệu giấy và hiệu mực. Sự phối hợp ăn ý giữa các khâu từ khắc in đến xuất bản và phát hành đã tạo điều kiện vô cùng thuận lợi cho hoạt động giao thương sách, cả trong và ngoài nước.</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p><b>2.</b> Sự giao lưu kinh tế và văn hóa giữa Nam Bộ và Quảng Đông từ lâu đã diễn ra thường xuyên và gắn bó. Các Hoa thương Chợ Lớn luôn duy trì mối quan hệ buôn bán chặt chẽ với các nhà buôn ở Quảng Đông. Nhờ vậy, việc in ấn các tác phẩm chữ Nôm ở Nam Bộ trở nên dễ dàng hơn rất nhiều. Phần lớn các tác phẩm chữ Nôm đang lưu hành ở Nam Bộ đều lấy đề tài, văn liệu, bối cảnh, cốt truyện, tình tiết và nhân vật từ những tác phẩm Trung Quốc vốn rất phổ biến như Kim Vân Kiều truyện, Tam Quốc diễn nghĩa, Tây du ký, Phong thần diễn nghĩa, Bạch Viên Tôn Các... Do đó, họ đã có sẵn các bản khắc mộc hoạt tự chữ Hán, chỉ cần khắc thêm phần chữ Nôm là có thể sử dụng.</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p><b>3</b>. Phật Sơn có vị trí địa lý thuận lợi cho việc truyền bá sách vở ra hải ngoại, bởi nó không chỉ nơi sứ thần Việt Nam từng lui tới mua sách mang về nước, mà còn thông qua Quảng Châu, Hoàng Phố tiến hành giao thương đường biển với Gia Định, Việt Nam).</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p><b>4. </b>Nghề in ấn ở Phật Sơn hoàn toàn có thể đáp ứng nhu cầu khắc in tiểu thuyết thông tục tại Nam Bộ. Vào thời điểm đó, nhu cầu thưởng thức tiểu thuyết thông tục ở Hoa Nam cũng rất lớn, với nhiều nhà sách chuyên hoặc kiêm nhiệm việc khắc in thể loại này. Vì vậy, việc nhận thêm đơn đặt hàng từ Việt Nam không phải là một thách thức lớn đối với họ.</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>Một trung tâm in ấn sầm uất cùng thị trường sách vở nhộn nhịp như Phật Sơn khó lòng lọt khỏi tầm mắt của giới Hoa thương nhạy bén ở Việt Nam. Trong khi đó, nhu cầu tham khảo sách vở trong nước lại khá lớn. Ban đầu, việc nhập khẩu sách từ Phật Sơn chủ yếu nhằm phục vụ cộng đồng người Hoa ở Nam Bộ. Tuy nhiên, dần dà, đối tượng này đã mở rộng sang cả giới trí thức Nho sĩ khắp miền Nam. Điều này đồng nghĩa với việc, nếu ban đầu sách nhập về chủ yếu là các ấn phẩm chữ Hán thuộc lĩnh vực y học, văn chương, lịch sử, triết học, tự điển hay sách vỡ lòng học chữ Hán của Trung Quốc, thì về sau, nhiều tác phẩm đang lưu hành ở Nam Bộ cũng được đưa sang Phật Sơn để khắc in rồi mang về phát hành tại các hiệu sách lớn ở Gia Định, đặc biệt là truyện Nôm và các vở tuồng hát bội. Trong khoảng bốn mươi năm cuối thế kỷ 19, một số tác phẩm chữ Nôm của Việt Nam đã được in ấn tại Quảng Đông, đặc biệt là ở huyện Phật Sơn. Trên bìa của nhiều cuốn sách này, chúng ta có thể thấy rõ tên và địa điểm của nhà xuất bản tại Trung Quốc, đồng thời cũng ghi tên người phát hành ở Sài Gòn. Đáng chú ý, hầu hết các bản in này đều do Duy Minh Thị hiệu đính trước khi được đưa sang Quảng Đông để khắc in. Sau khi hoàn thành, chúng được phát hành rộng rãi tại các hiệu sách ở Phật Sơn (Quảng Đông) và Đề Ngạn (Chợ Lớn).</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>Trên thực tế, Truyện Kiều không chỉ được khắc in một lần mà lên đến ba lần, nâng tổng số bản Kiều được in ở Phật Sơn thành bốn. Theo nghiên cứu của Nguyễn Quảng Tuân, bản Kiều Duy Minh Thị in tại Kim Ngọc Lâu năm 1872 đã được tái bản thêm ba lần tại các nhà in Bảo Hoa Các (1879), Văn Nguyên Đường (1879) và Thiên Bảo Lâu (1891) ở Phật Sơn. Đáng chú ý là các bản in sau này đều được khắc giống hệt bản in đầu tiên. Mặc dù các bản in này còn tồn tại nhiều sai sót về chữ nghĩa, có thể do Duy Minh Thị hiệu đính chưa kỹ hoặc thiếu người thông thạo chữ Nôm giám sát trong quá trình in ấn ở Quảng Đông, nhưng trong suốt 20 năm, từ bản đầu tiên đến bản cuối cùng, chúng vẫn được độc giả dễ tính ở miền Nam chấp nhận.Một điểm đáng lưu ý là bản in này chỉ bị cấm kỵ dưới thời Gia Long chứ không bị cấm dưới thời Minh Mạng. Từ đó có thể suy luận rằng Duy Minh Thị đã hiệu đính Truyện Kiều dựa trên một bản chép tay có nguồn gốc từ thời Gia Long (1802-1820). Quan điểm này cũng trùng khớp với nhận định của Nguyễn Tài Cẩn khi cho rằng bản gốc của bản Duy Minh Thị (1872, 1879) là bản Kiều đã được biên tập trước năm 1836, cụ thể là trong khoảng 1803-1825. Sẽ là võ đoán nếu cho rằng Truyện Kiều cũng đã được truyền đến Nam Bộ trong khoảng thời gian này, nhưng khả năng đó vẫn hoàn toàn có thể xảy ra nếu chúng ta chưa tìm thấy những chứng cứ xác đáng khác.Trong bối cảnh các hiệu sách ở Phật Sơn đang bận rộn khắc in và phát hành rộng rãi Kim Vân Kiều tân truyện của Nguyễn Du, thì tại Việt Nam, nhiều tác giả cũng đã chuyển dịch tác phẩm này ngược lại sang chữ Hán. Đơn cử như Nguyễn Kiên đã biên dịch và chú thích thành Vương Kim truyện quốc âm và Vương Kim diễn tự truyện. Tương tự, Từ Nguyên Mạc đã dịch Việt Nam âm Kim Vân Kiều ca khúc thành Hán tự cổ thi thất ngôn luật, còn Lê Dụ thì dịch thành Kim Vân Kiều Hán tự diễn âm ca và Kim Vân Kiều lục. Điều này cho thấy sự lưu truyền của Kim Vân Kiều truyện ở Việt Nam nói chung, và đặc biệt ở Nam Bộ nói riêng, diễn ra rất sâu rộng. Tác phẩm đã tạo được nguồn cảm hứng sáng tạo mạnh mẽ và lan tỏa rộng khắp trong giới trí thức học sĩ.</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>✦ Tài liệu tham khảo:(1) Nguyễn Thanh Phong (2021), Truyện Kiều ở Nam bộ. NXB Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>__________________________________________</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>“Vấn Vân Vận Kiều” là một dự án nhằm khuyến khích giới trẻ chủ động đối thoại, tiếp cận và khám phá chiều sâu tư tưởng trong kiệt tác Truyện Kiều (Nguyễn Du), qua đó góp phần gìn giữ và lan toả giá trị văn hoá dân tộc.</p></div><div class="block-wrapper" type="image"><img src="https://static.xx.fbcdn.net/images/emoji.php/v9/tbe/1/16/1f4e7.png"alt=""style="max-width: 100%;"></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>Mọi thắc mắc vui lòng liên hệ: [email protected] </p></div>

<div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>Từ lâu, khi nghiên cứu Truyện Kiều, dường như đã có một thiên kiến có sẵn là Kim Vân Kiều truyện “dở” hơn Truyện Kiều. Thiên kiến này đã tồn tại từ lâu khi Phạm Quỳnh cho rằng Kim Vân Kiều truyện “truyện và lời văn cũng tầm thường”. Tiếp nối thiên kiến ấy, hàng loạt nhà nghiên cứu đã áp đặt chủ quan, phủ định Thanh Tâm Tài Nhân lẫn Kim Vân Kiều truyện. Họ đã cho rằng: “Nguyễn Du đã dùng ngọn đũa thần là thi ca của mình làm cho bao nhiêu nhân vật lố bịch, quái đản ở trong Thanh Tâm Tài Tử được hiện nguyên hình với những xấu tốt, gần gũi với người … Không có Nguyễn Du, tác giả và tác phẩm ấy từ lâu đã bị vùi trong băng tuyết thời gian”. Thậm chí, có người lại cho rằng “Từ bao nhiêu là sự việc vụng về lợn cợn của nhà tiểu thuyết tầm thường Trung Hoa, Nguyễn Du đã mượn chất liệu để dệt nên áng thơ dài bất hủ”. Khi phân tích Truyện Kiều, nhiều tác giả chỉ kể công Nguyễn Du mà không dành một lời tốt đẹp nào cho Thanh Tâm Tài Nhân. “Giá trị nghệ thuật Truyện Kiều hơn xa Kim Vân Kiều truyện. [...] Kim Vân Kiều truyện ở Trung Quốc cho đến nay ít người biết đến, chỉ là một cuốn tiểu thuyết tầm thường”, “Nguyễn Du chẳng vay mượn gì Thanh Tâm Tài Nhân cả”.</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>Trước tiên, cần phải hiểu giá trị của Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân. Chính Nguyễn Du cũng từng đưa ra lời khen dành cho thiên tiểu thuyết này “Cảo thơm lần giở trước đèn/Phong tình cổ lục còn truyền sử xanh”. Nguyễn Du đã gọi tiểu thuyết này là cảo thơm, ý nói đây là một pho sách quý, sách hay. Kim Thánh Thán (nhà văn, nhà phê bình văn học theo lối ấn tượng của Trung Quốc, được người đời sau mệnh danh là Vua của thể loại văn bạch thoại Trung Quốc) cũng từng khen Thanh Tâm Tài Nhân là công lao “không đứng dưới bà Nữ - Oa”. Về mặt nội dung, Kim Vân Kiều truyện đã đề cập đến một thân phận người độc đáo - thân phận ca kỹ. Ở hồi 11, ông đã bình rằng “Kiếp người khổ nhất đàn bà,/ Đàn bà khổ nhất ấy là gái chơi”, đây cũng là điểm gặp gỡ của Nguyễn Du và Thanh Tâm Tài Nhân khi thi hào họ Nguyễn đã bày tỏ “Đau đớn thay phận đàn bà/ Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung”. Cũng cần lưu ý rằng, trước Thanh Tâm Tài Nhân, loại nhân vật này ít được lấy làm nhân vật chính. Như vậy, về cơ bản, khó có thể nói Kim Vân Kiều truyện là một thiên tiểu thuyết bình thường.</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>Đến với phương diện văn học so sánh, khi so sánh hai tác phẩm văn học, không nên dừng lại ở việc tương đồng cốt truyện, nhân vật, tình tiết; mà còn phải tính đến các vấn đề như bối cảnh ra đời, cấu trúc thể loại, đặc biệt hơn nữa phải chú ý đến cách tiếp nhận, truyền cảm và lan tỏa trong văn hóa đặc thù. Vậy nên, nếu chỉ dừng lại ở “cốt truyện giống nhau 90%” rồi kết luận Kim Vân Kiều truyện và Truyện Kiều “không hơn được nguyên bản” hay ngược lại hạ thấp Kim Vân Kiều truyện để tâng Truyện Kiều, thì đó là phương pháp cơ giới, thiếu tầm nhìn học thuật, bỏ qua giá trị nội hàm và bối cảnh khác biệt của mỗi tác phẩm. Khi nghiên cứu cả 2 tác phẩm, không nên biến so sánh thành cuộc “đấu tố” hay “bút chiến” mang màu sắc đối đầu, mà nên là đối thoại học thuật để hiểu sâu sắc cả hai tác phẩm và quá trình giao lưu, tiếp biến văn hóa Việt-Trung.</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>Nếu xét kỹ, Thúy Kiều trong truyện của Thanh Tâm Tài Nhân cũng có nhiều nét đáng yêu, đáng phục. Chúng ta không thể chỉ dựa vào lòng vị tha của nàng Kiều trong thơ Nguyễn Du mà vội kết luận rằng nhân vật của ông hay hơn hẳn. Điểm khác biệt lớn nhất giữa hai nàng Kiều nằm ở chỗ: Kiều của Thanh Tâm Tài Nhân sống và hành động theo lý trí, còn Kiều của Nguyễn Du lại là người sống thiên về tình cảm. Kiều của Thanh Tâm Tài Nhân luôn tỉnh táo, dùng đầu óc sáng suốt để phân tích và giải quyết vấn đề. Ngược lại, Kiều của Nguyễn Du mỗi khi lòng ngơi nghỉ lại chạnh lòng thương cho số phận mình, lời nói ra cũng thường là lời than thở. Nàng Kiều trong truyện của Trung Quốc và Việt Nam cũng luôn giữ thế chủ động. Nàng dùng lý lẽ sắc bén, viện cả số kiếp hẩm hiu của mình để thuyết phục gia đình cho phép mình bán thân chuộc cha. Nàng cũng đối đáp đâu ra đó với Tú Bà, Sở Khanh, Thúc Sinh, Từ Hải và cả Hồ Tôn Hiến. Sự khác biệt này càng rõ nét khi Từ Hải sa cơ. Kiều của Thanh Tâm Tài Nhân giữ một "cái đầu lạnh", thẳng thắn kết tội Hồ Tôn Hiến rằng “Thiếp tôi nhận thấy Từ Hải chỉ vì quá tin ở nơi Đốc phủ, nên mới đến nỗi diệt vong”, trong khi đó, Thuý Kiều của Nguyễn Du đã nhận lỗi về phần mình “Bởi nghe lời thiếp, đến cơ hội này”.</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>Tổng kết lại, việc tiếp cận hai tác phẩm này đòi hỏi một quan điểm khách quan và công tâm. Thay vì hạ thấp giá trị của Kim Vân Kiều Truyện để tôn vinh Truyện Kiều, người nghiên cứu lẫn người đọc cần ghi nhận những giá trị nội tại của mỗi tác phẩm. Trên cơ sở đó, những sáng tạo nghệ thuật đột phá và tầm vóc tư tưởng sâu sắc của Nguyễn Du trong Truyện Kiều mới thực sự được làm nổi bật và đánh giá một cách thuyết phục. Thái độ tiếp cận này không chỉ thể hiện thái độ học thuật đúng đắn, sự trân trọng di sản văn hóa, mà còn góp phần làm sáng tỏ hơn quá trình giao thoa và tiếp biến đặc sắc giữa văn học Việt Nam và Trung Hoa.</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>𝑻𝒂̀𝒊 𝒍𝒊𝒆̣̂𝒖 𝒕𝒉𝒂𝒎 𝒌𝒉𝒂̉𝒐</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>(1) Nguyễn Văn Dân (2015). Truyện Kiều từ góc nhìn văn học so sánh</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>(2) Nguyễn Hữu Sơn (2020). Trên đường tiếp nhận “Truyện Kiều”: Kỳ 3 Ông Đổng so sánh “Truyện Kiều” và “Kim Vân Kiều truyện”Phan Công Khanh (2001). Lịch sử tiếp nhận Truyện Kiều.</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>__________________________________________</p></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>“Vấn Vân Vận Kiều” là một dự án nhằm khuyến khích giới trẻ chủ động đối thoại, tiếp cận và khám phá chiều sâu tư tưởng trong kiệt tác Truyện Kiều (Nguyễn Du), qua đó góp phần gìn giữ và lan toả giá trị văn hoá dân tộc.</p></div><div class="block-wrapper" type="image"><img src="https://static.xx.fbcdn.net/images/emoji.php/v9/tbe/1/16/1f4e7.png"alt=""style="max-width: 100%;"></div><div class="block-wrapper" type="paragraph"><p>Mọi thắc mắc vui lòng liên hệ: [email protected] </p></div>