Trong dòng chảy lịch sử hàng nghìn năm của dân tộc Việt Nam, có những con người từng bị bao phủ bởi lớp bụi mờ định kiến. Họ bị hiểu sai, bị đánh giá vội vã, đôi khi chỉ qua vài dòng sách sử mỏng manh. Vua Bảo Đại – vị hoàng đế cuối cùng của triều Nguyễn – là một người như thế.

Thế nhưng, nếu gạt đi mọi cái nhìn phiến diện, chúng ta sẽ thấy: giữa muôn vàn trói buộc của thời đại, ông đã có những lựa chọn rất “Việt Nam” – chọn hòa bình, chọn dân tộc, chọn làm người chứ không chỉ là vua.

🎖️ “Làm dân một nước độc lập còn hơn làm vua một nước nô lệ”

Đây không chỉ là một câu nói để lại ấn tượng lịch sử – mà là lời tuyên ngôn tự trọng của một vị vua khi đối diện với bước ngoặt trọng đại. Năm 1945, sau khi Nhật đầu hàng Đồng minh và Cách mạng Tháng Tám thành công, vua Bảo Đại không chọn cố thủ trong cung điện, không kêu gọi ai “tử thủ vì hoàng triều”, mà chọn thoái vị – một cách bình thản, lặng lẽ, đầy tự trọng.

Ông không chống lại thời cuộc, mà hòa vào nó, với ý thức rằng:

“Lịch sử dân tộc phải tiếp tục, cho dù không còn ngai vàng.”

Ngày 25/8/1945, tại Ngọ Môn, ông đã trao lại ấn kiếm cho đại diện Chính phủ lâm thời – không phải với sự thù ghét, mà với lòng tin tưởng rằng một triều đại kết thúc không có nghĩa là văn hóa truyền thống mất đi. Và đúng như vậy – văn hóa Huế, cung đình, chữ Hán, quốc phục… vẫn sống trong lòng dân tộc đến tận hôm nay.

🌍 Trở lại Pháp – nhưng không bao giờ rời bỏ Việt Nam trong tim

Sau khi thoái vị, Bảo Đại sang Pháp – nhưng trái tim ông không rời khỏi đất mẹ. Giai đoạn 1946–1948, khi Việt Nam bước vào cuộc kháng chiến chống Pháp, Bảo Đại từ chối nhiều lời mời từ chính quyền thuộc địa muốn ông trở lại ngai vàng để “giải quyết vấn đề Việt Nam theo cách của Pháp”. Ông không vội vã chấp nhận.

Phải đến năm 1949, trong bối cảnh Pháp đồng ý công nhận “Quốc gia Việt Nam” trong Liên hiệp Pháp, Bảo Đại mới nhận lời với điều kiện: phải trao dần quyền tự chủ cho Việt Nam.

Dù vẫn còn những ràng buộc, song đó cũng là một bước đi khôn ngoan, tận dụng khung pháp lý quốc tế để khẳng định sự tồn tại của một chính thể Việt Nam trên bản đồ ngoại giao thế giới. Trong một thế giới hậu Thế chiến II đang phân cực, sự hiện diện của “Quốc gia Việt Nam” với một quốc kỳ, quốc ca, và một quốc trưởng người Việt là điều không hề nhỏ.

💬 Vị vua của hai thế giới – và nhịp cầu Đông Tây

Ít người biết rằng, vua Bảo Đại là người rất am hiểu văn hóa Pháp – nhưng lại mang trong mình tình yêu lớn với văn hóa Việt. Ông từng mời Trần Trọng Kim – một nhà giáo yêu nước và học giả lớn – về làm Thủ tướng năm 1945 trong chính phủ Trần Trọng Kim (dưới thời Nhật), một quyết định mang tính dân tộc rất cao trong bối cảnh hỗn loạn. Ông cũng từng đề xuất sử dụng quốc kỳ có hình nền vàng, ba sọc đỏ – tượng trưng cho ba miền đất nước; dùng “Tiếng gọi non sông” làm quốc ca – tất cả là nỗ lực gìn giữ và biểu trưng cho một nền văn hóa Việt độc lập.

Bảo Đại từng học tại Sciences Po – Paris, nói tiếng Pháp chuẩn, chơi golf, cưỡi ngựa, và mặc vest rất đẹp. Nhưng ông không đánh mất mình trong văn hóa phương Tây, mà biết cách dùng hiểu biết ấy để làm cầu nối. Khi làm quốc trưởng, ông đã không cổ súy cho thực dân hóa – mà vẫn tiếp tục thúc đẩy giáo dục, nghệ thuật, và ngoại giao hướng tới độc lập từng bước.

🎐 Di sản văn hóa không chỉ nằm ở ngai vàng

Có thể ông không phải là người có bản lĩnh chính trị mạnh mẽ như Chủ tịch Hồ Chí Minh. Có thể ông không dẫn quân ra trận như các danh tướng. Nhưng ông có một đóng góp mà không thể chối bỏ: giữ cho văn hóa Việt Nam không bị vỡ vụn giữa các làn sóng phương Tây hóa và chiến tranh.

Vua Bảo Đại từng là người bảo trợ cho nghệ thuật cung đình, là người cuối cùng lưu giữ tri thức về lễ nghi, kiến trúc, âm nhạc truyền thống hoàng gia. Ông không đốt phá, không chạy trốn, không đưa tài sản ra nước ngoài. Khi sang Pháp, ông sống giản dị – và chết lặng lẽ. Nhưng trước khi mất, ông vẫn gửi lại mong muốn:

“Đừng quên tôi là người Việt Nam.”

🌿 Lời kết: Người giữ hồn dân tộc giữa sóng gió thời cuộc

Lịch sử không chỉ là những trận đánh. Lịch sử là con người – với lựa chọn, lương tri, và niềm tin. Vua Bảo Đại có thể không là một anh hùng giải phóng dân tộc theo nghĩa thông thường. Nhưng ông là một người giữ gìn phẩm giá, biết lùi lại khi cần, biết giữ gìn văn hóa Việt Nam trong những năm tháng đầy biến động giữa Việt – Pháp.

Khi chúng ta nhắc đến Bảo Đại hôm nay, hãy thử nhìn ông như một nhịp cầu lịch sử – nối quá khứ với hiện tại, giúp chúng ta hiểu rằng:

Văn hóa không chết nếu còn người gìn giữ. Và lựa chọn tôn trọng dân tộc, dẫu trong im lặng, vẫn là một lựa chọn đáng trân trọng.